โลกยุคใหม่อาจไม่ได้ต้องการคนที่ “เก่ง” ที่สุด แต่ต้องการคนที่ “แก้ปัญหา” ได้ดีที่สุด เพราะปัญหาที่จะเกิดขึ้นในอนาคตซับซ้อนกว่าปัญหาที่เรากำลังเผชิญอยู่ทุกวันนี้ เด็กยุคนี้จึงจำเป็นต้องเตรียมความพร้อม โดยมีครูช่วยจัดการเรียนรู้กระบวนการแก้ปัญหาอนาคต ที่จะช่วยพัฒนาความสามารถในการแก้ปัญหา และทักษะพื้นฐานอื่นๆ เช่น การอ่าน การเขียน การคิดวิเคราะห์ การคิดสร้างสรรค์ การทำงานเป็นกลุ่ม รวมทั้งความสามารถในการเชื่อมโยงตนเองกับการมีชีวิตอยู่ในสังคมอนาคตได้

สอนอย่างไร ให้เด็กแก้ปัญหาอนาคตได้
          กระบวนการแก้ปัญหาอนาคตเปรียบเสมือนอาวุธประจำตัวเด็กทุกคน แล้วทำอย่างไร เราถึงจะติดทักษะนี้ให้เด็กได้ องค์กรกระบวนการแก้ปัญหาอนาคตนานาชาติ หรือ Future Problem Solving Program International; FPSPI จึงถือกำเนิดขึ้น โดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนาความสามารถของคนรุ่นใหม่ทั่วโลก ผ่านการแก้ปัญหาด้วยการคิดวิเคราะห์และคิดเชิงสร้างสรรค์
          ในเดือนมิถุนายนของทุกๆ ปี FPSPI จะจัดการแข่งขันระดับนานาชาติที่มหาวิทยาลัยในสหรัฐอเมริกา โดยมีนักเรียนเข้าร่วมแข่งขันกว่า 23,000 คน จาก 13 ประเทศ สำหรับประเทศในแถบเอเชียเอง แม้จะส่งนักเรียนเข้าร่วมแข่งขันไม่มากนักเมื่อเทียบกับสหรัฐอเมริกาเองและประเทศอื่นๆ แต่ตัวแทนนักเรียนจากจีนและสิงคโปร์ก็เคยคว้ารางวัลชนะเลิศอันดับหนึ่งในบางสาขามาได้อย่างน่าภาคภูมิใจ
          สำหรับครูที่สนใจจะจัดการเรียนรู้กระบวนการแก้ปัญหาอนาคตให้เด็กๆ FPSPI ได้กำหนดหัวข้อใหญ่ไว้ 4 หัวข้อคือ สังคมหรือรัฐศาสตร์ เศรษฐกิจ วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สิ่งแวดล้อม ปัจจุบันยังเปิดให้แนะนำหัวข้อใหม่ๆ ทางเว็บไซต์ www.fpspi.org ได้ตลอดเวลา ครูเพียงเลือกหัวข้อใดหัวข้อหนึ่งที่คิดว่าเด็กสนใจขึ้นมา แล้วกำหนดสถานการณ์อนาคต (Future Scene) ที่เป็นข้อมูล เงื่อนไขต่างๆ ให้เด็กใช้ในการระดมสมองคิดแก้ปัญหา ถ้าคิดว่า 4 หัวข้อใหญ่ที่ FPSPI กำหนดไว้นั้นกว้างเกินไป อาจเลือกจาก 18 ข้อนี้ก็ได้

1. การเงินและธุรกิจ
2. การขนส่ง
3. ความสัมพันธ์ทางสังคม
4. สิ่งแวดล้อม
5. การศึกษา
6. เทคโนโลยี
7. นันทนาการ
8. การเมืองการปกครอง
9. จริยธรรมและศาสนา
10. ศิลปะและสุนทรียศาสตร์
11. สุขภาพกาย
12. สุขภาพจิต
13. ความต้องการพื้นฐาน
14. การป้องกัน / การทหาร
15. เศรษฐกิจ
16. กฎหมายและความยุติธรรม
17. การสื่อสาร
18. อื่นๆ

6 ขั้นตอนเรียนรู้กระบวนการแก้ปัญหาอนาคต

          หลังจากที่เด็ก ๆ ได้รับหัวข้อจากครู พร้อมกับ Future Scene เรียบร้อยแล้ว 6 ขั้นตอนเหล่านี้คือ สิ่งที่เด็กๆ ต้องทำ เพื่อเรียนรู้กระบวนการแก้ปัญหาอนาคต

1. การระดมสมองเพื่อค้นหาปัญหา (Brainstorming problems)
   เด็กๆ ระดมสมอง พิจารณาปัญหาที่เกี่ยวข้องกับสถานการณ์นั้น ๆ แล้วเขียนปัญหาที่เกี่ยวข้องให้ได้มากที่สุด อย่าลืมระบุด้วยว่า โจทย์ที่ได้รับมานั้น จัดอยู่ในหัวข้อประเภทไหน
2. การค้นหาและสรุปปัญหาที่สำคัญที่สุด (Underlying Problem)
   เมื่อได้ปัญหาจากขั้นตอน 1 มาแล้ว ให้เด็กเลือกปัญหาที่สำคัญที่สุดมาเพียงปัญหาเดียว อธิบายให้ชัดเจนว่า เราจะทำอย่างไร เพราะอะไร และเงื่อนไขเฉพาะของสถานการณ์นั้น
3. การระดมสมองเพื่อคิดหาวิธีแก้ปัญหา (Brainstorming Solutions)
   เมื่อได้ปัญหาหลักจากขั้นตอนที่ 2 มาแล้ว ให้เด็กระดมสมองหาวิธีแก้ปัญหาที่เป็นไปได้มากที่สุด เขียนวิธีการแก้ปัญหา โดยให้มีรายละเอียดที่สัมพันธ์กัน ระบุว่าใครจะเป็นผู้แก้ปัญหา จะทำอะไร อย่างไร ที่ไหน เมื่อไร
4. การเลือกเกณฑ์เพื่อใช้ในการประเมินวิธีแก้ปัญหา (Selecting Criteria to Evaluate Solutions)
   เลือกวิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุดจากขั้นที่ 3 โดยระดมสมองหาเกณฑ์ที่จะช่วยในการตัดสินใจ เลือกวิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุดมาให้ได้มากที่สุด สุดท้ายคัดให้เหลือ 5 เกณฑ์ แต่ละเกณฑ์อาจมีจุดเน้นแตกต่างกัน เช่น วิธีใดช่วยลดค่าใช้จ่ายมากที่สุด วิธีใดใช้เวลาน้อยที่สุด วิธีการใดช่วยลดผลกระทบที่มีต่อบุคคลและสังคม วิธีใดเป็นไปได้มากที่สุด หรือวิธีใดมีอุปสรรคน้อยที่สุด
5. การประเมินผลเพื่อคิดหาวิธีแก้ปัญหาที่ดีที่สุด (Evaluating Solutions)
   สร้างตาราง โดยนำเลขข้อของเกณฑ์ที่คิดจากขั้นที่ 4 มาเขียนลงในหัวตารางด้านขวามือ ส่วนวิธีแก้ปัญหาทั้ง 5 ข้อ ให้เขียนทางซ้ายมือ การให้คะแนนให้พิจารณาเกณฑ์แต่ละข้อว่า วิธีแก้ปัญหาข้อใดดีที่สุดให้ 5 คะแนน รองลงมาเป็น 4, 3, 2 และ 1 โดยพิจารณาไปที่ละเกณฑ์จนครบทุกข้อ เสร็จแล้วให้รวมคะแนน
6. การนำเสนอวิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุด (Describing the Best Solution)
   อธิบายถึงวิธีแก้ปัญหาที่ดีที่สุด โดยเขียนอย่างละเอียดเป็นขั้นตอนที่ชัดเจนว่า จะแก้ปัญหาด้วยวิธีการใด และปฏิบัติการจริงได้อย่างไร

เด็กยิ่งฝึกคิด ยิ่งแก้ปัญหาเก่ง
          ยิ่งเด็กได้ฝึกคิดแก้ปัญหาอนาคตมากเท่าไร กระบวนการแก้ปัญหาก็จะยิ่งแหลมคมมากขึ้น เพราะใน 6 ขั้นตอนเหล่านี้ เด็กได้ใช้ทักษะการคิดที่แตกต่างกันไป ขั้นตอนที่ 1-3 เด็กได้ใช้ความคิดสร้างสรรค์อย่างเต็มที่ ขั้นตอนที่ 4-5 ฝึกการคิดอย่างมีวิจารณญาณ คิดประเมินค่า และขั้นตอนที่ 6 ได้ฝึกทั้งความคิดสร้างสรรค์ คิดวิจารณญาณ คิดสังเคราะห์ และคิดประเมินค่า ซึ่งไม่ว่าสถานการณ์อนาคต (Future Scene) จะเปลี่ยนแปลงไป หรือยากซับซ้อนมากขึ้นเท่าไร 6 ขั้นตอนเหล่านี้สามารถนำเด็กๆ ไปสู่วิธีแก้ปัญหาที่ดีที่สุดได้ทุกสถานการณ์

จากหัวข้อ เติมเต็มศักยภาพนักเรียนด้วยกระบวนการแก้ปัญหาอนาคต (Future Problem Solving; FPS)
ผศ.สุรเดช ศรีทา และคณะ
โรงเรียนสาธิตแห่งมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ศูนย์วิจัยและพัฒนาการศึกษา
ในงาน EDUCA 2019

ข้อมูลเพิ่มเติม Future Problem Solving Program International; FPSPI https://www.fpspi.org/